ΔΕΝ ΜΕΤΑΤΡΕΠΕΤΑΙ ΣΕ ΧΡΗΜΑΤΙΚΗ Η ΠΕΝΤΑΕΤΗΣ ΚΑΘΕΙΡΞΗ - ΟΛΑΠ
Τη διχογνωμία που επικρατούσε τα τελευταία χρόνια σχετικά με τη δυνατότητα μετατροπής των στερητικών της ελευθερίας ποινών και ειδικότερα σχετικά με το αν η ευεργετική διάταξη του άρθρου 82 ΠΚ μπορεί να εφαρμοστεί κι όταν η επιβληθείσα ποινή είναι πενταετής κάθειρξη, έλυσε οριστικά ο Άρειος Πάγος.
Συγκεκριμένα το Ακυρωτικό Δικαστήριο της χώρας μας, παραπέμποντας στην τακτική ποινική του ολομέλεια αίτηση αναιρέσεως που πρόβαλε ως αναιρετικό λόγο τη μη μετατροπή σε χρηματική επιβληθείσας ποινής κάθειρξης πέντε ετών, έκρινε την αίτηση απορριπτέα ξεκαθαρίζοντας ότι η πενταετής κάθειρξη ουδέποτε δύναται να μετατραπεί σε χρηματική ποινή.
ΤΟ ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ
Σύμφωνα με τη διάταξη του άρθρου 82 παρ. 1 ΠΚ, όπως αυτή ισχύει μετά την τροποποίησή της με τον ν. 4093/2012, …. «η περιοριστική της ελευθερίας ποινής που είναι μεγαλύτερη από δύο έτη και δεν υπερβαίνει τα πέντε, μετατρέπεται σε χρηματική ποινή, εκτός αν το δικαστήριο με απόφασή του ειδικά αιτιολογημένη κρίνει ότι απαιτείται η μη μετατροπή αυτής για να αποτραπεί ο δράστης από την τέλεση άλλων αξιόποινων πράξεων». Από τη λεκτική διατύπωση του νόμου, δεν προκύπτει με σαφήνεια αν ο νομοθέτης ήθελε εδώ να συμπεριλάβει και την περίπτωση της πενταετούς κάθειρξης, διευρύνοντας το όριο της μετατροπής έως τα πέντε έτη, αυξάνοντάς το από τα τρία που ήταν στο παρελθόν. Το ζήτημα προέκυψε σαφώς μετά την τροποποίηση της διάταξης το 2012, διότι μέχρι τότε δεν ετίθετο καν θέμα αφού με την πρόβλεψη της μετατροπής σε χρηματική ποινής που έφτανε μέχρι τα τρία έτη, ήταν σαφές ότι αυτή μπορούσε να είναι μόνο ποινή φυλάκισης αφού η ποινή κάθειρξης έχει ως ελάχιστο όριο τα πέντε έτη. Και πράγματι πολλοί θεωρητικοί, ακόμα και ο Άρειος Πάγος με την απόφαση ΑΠ 130/2017, υποστήριξαν ότι αφού ο νόμος μιλά για «ποινή στερητική της ελευθερίας» χωρίς να ορίζει το είδος αυτής, προς όφελος του κατηγορουμένου, θα πρέπει να μετατρέπεται και η ποινή κάθειρξης πέντε ετών, αφού εμπίπτει στη γραμματική διατύπωση της διάταξης «ποινές περιοριστικές της ελευθερίας που δεν υπερβαίνουν τα πέντε έτη».
Ενόψει των ανωτέρω, νομολογία αποτελεί πλέον η ποινική απόφαση ΟλΑΠ 6/2017, η οποία δημοσιεύτηκε τις προηγούμενες μέρες με πλήρες το σκεπτικό της.
Ο Άρειος Πάγος βασίστηκε στις κάτωθι σκέψεις:
α) Η κάθειρξη (ακόμα κι αν έχει επιβληθεί το ελάχιστο αυτής, δηλαδή πέντε έτη) είναι ένα έτερο, σαφώς διακριτό, είδος ποινής από τη φυλάκιση (της οποίας η διάρκεια μπορεί να φτάνει έως τα πέντε έτη). Αυτό αποδεικνύεται από μια σειρά διατάξεων που απαντώνται ήδη στον ίδιο τον ποινικό κώδικα και συγκεκριμένα: 1) Τη διάταξη των άρθρων 60, 61, 64 και 64 ΠΚ, οι οποίες προβλέπουν ότι όταν επιβάλλεται κάθειρξη (οποιασδήποτε διάρκειας), επιβάλλεται πάντοτε και υποχρεωτικά πρόσκαιρη ολική αποστέρηση πολιτικών δικαιωμάτων. Στη φυλάκιση από την άλλη, η αποστέρηση πολιτικών δικαιωμάτων είναι δυνητικά μερική και επιβάλλεται υπό προϋποθέσεις. Η αποκατάσταση μάλιστα της απόλαυσής τους συντελείται μετά πάροδο διαφορετικού χρόνου για κάθε είδος ποινής ήτοι συντομότερο για τη φυλάκιση και μακρότερο για την κάθειρξη.
2) Κατά τη διάταξη του άρθρου 105 παρ. 1 α’ και β’ ΠΚ, ο θεσμός της υφ’όρον απόλυσης προϋποθέτει έκτιση διαφορετικών ορίων για κάθε μια από τις πιο πάνω ποινές.
3) Ο χρόνος παραγραφής των ποινών διαφέρει ανάλογα με το είδος τους. Όπως ρητά ορίζει το άρθρο 114 β’ και γ’ ΠΚ, η ποινή κάθειρξης παραγράφεται μετά είκοσι έτη ενώ η ποινή φυλάκισης μετά δέκα έτη.
β) Το άρθρο 82 ΠΚ πράγματι προβλέπει τη μετατροπή περιοριστικών της ελευθερίας ποινών σε χρηματικές αρκεί οι πρώτες να μην ξεπερνούν τα πέντε έτη. Ωστόσο στην παράγραφο 3, όπου και αναφέρονται τα ποσά της μετατροπής, γίνεται λόγος μόνο για τις ποινές της φυλάκισης και της κάθειρξης, χωρίς καμία πρόβλεψη για χρηματικά ποσά μετατροπής (πενταετούς) κάθειρξης. Από την παράλειψη αυτή του νομοθέτη, η οποία κάθε άλλο παρά αβλεψία είναι, συνάγεται ασφαλώς ότι ο νομοθέτης επέλεξε να μην επεκταθεί η δυνατότητα μετατροπής σε χρηματική της ποινής που επιβάλλεται για μείζονος απαξίας εγκλήματα, όπως είναι η (πενταετής κάθειρξη). Πολλώ δε μάλλον έχοντας κατά νου ότι σε περίπτωση συρροής ποινών με ποινή βάση την ποινή της πενταετούς κάθειρξης, θα άνοιγε ο δρόμος της μετατροπής σε χρηματικές σε πολυετείς ποινές κάθειρξης, απλά και μόνο επειδή τύχαινε να έχουν ως ποινή βάση την πενταετή κάθειρξη.
γ) Η άποψη περί μη δυνατότητας μετατροπής της πενταετούς κάθειρξης ενισχύεται και από την ιστορική αυξομείωση των ορίων μετατρεψιμότητας της ποινής του άρθρου 82 ΠΚ. Και πράγματι, από την έναρξη ισχύος του άρθρου αυτού, το 1953 έως και την τελευταία τροποποίησή του το 2012, ο νόμος χρησιμοποιεί τον όρο «στερητική» ή «περιοριστική» της ελευθερίας ποινή και υποδηλώνει αποκλειστικά την ποινή φυλάκισης.
Επιπλέον, το επιχείρημα περί αποσυμφόρησης των φυλακών και τη σύγχρονη σωφρονιστική αντίληψη δεν κρίνεται επαρκές για να δικαιολογήσει τη μετατροπή της πενταετούς κάθειρξης: αν ο Νομοθέτης ήθελε πράγματι να επιφέρει μια τέτοιας ευρύτητας και σοβαρότητας ποιοτική μεταβολή στη μετατρεψιμότητα των περιοριστικών της ελευθερίας ποινών ώστε να συμπεριληφθεί εντός των ορίων της και η πενταετής κάθειρξη, δε θα το όριζε με τρόπο έμμεσο και ερμηνευτικά συναγόμενο, αλλά με ρητή και σαφή κανονιστική επιταγή.
Συμπερασματικά λοιπόν, σύμφωνα τόσο με το γράμμα όσο και το πνεύμα των διατάξεων του άρθρου 82 ΠΚ, όπως αυτό ισχύει σήμερα μετά την τελευταία του τροποποίηση με τον νόμο 4093/2012, δεν υπόκειται σε μετατροπή η ποινή κάθειρξης πέντε ετών, καθώς και η συνολική ποινή κάθειρξης όταν η ποινή βάση αυτής είναι η πενταετής κάθειρξη.
Ηλίας Καραμανέας